Rosnące koszty paliwa, wyzwania związane z emisją dwutlenku węgla i przeciążone drogi sprawiają, że przedsiębiorstwa intensywnie poszukują alternatywy dla transportu drogowego. Ceny oleju napędowego wzrosły w ostatnich dwóch latach o ponad 40 procent, co bezpośrednio odbija się na rentowności przewozów drogowych. Jednocześnie przepisy dotyczące redukcji emisji CO₂ stają się coraz bardziej restrykcyjne, wymuszając na firmach logistycznych poszukiwanie bardziej ekologicznych rozwiązań.
Transport kolejowy zyskuje na znaczeniu jako alternatywa, jednak jego przydatność zależy od specyficznych warunków i rodzaju przewożonych ładunków. Decyzja o przejściu z transportu drogowego na kolejowy wymaga szczegółowej analizy kosztów, czasów dostaw oraz dostępności infrastruktury w konkretnych relacjach transportowych.
Przewagi transportu szynowego
Transport kolejowy oferuje znaczące korzyści w porównaniu z przewozami drogowymi. Jeden skład kolejowy może przewieźć ładunek równoważny kilkudziesięciu ciężarówkom, co przekłada się na znaczną przewagę w zakresie ładowności. Typowy pociąg towarowy składający się z 40 wagonów może przetransportować około 2000 ton ładunku, podczas gdy pojedyncza ciężarówka zabiera maksymalnie 24 tony. Ta różnica w ładowności bezpośrednio wpływa na koszty jednostkowe przewozu.
Szczególnie widoczne stają się korzyści finansowe przy przewozach na dystansach przekraczających 300-400 kilometrów, gdzie koszty jednostkowe transportu kolejowego są wyraźnie niższe od drogowego. Na trasach powyżej 500 kilometrów różnica w kosztach może sięgać nawet 30-40 procent na korzyść kolei. Dodatkową zaletą jest możliwość uniknięcia kosztów związanych z opłatami drogowymi, które w transporcie międzynarodowym mogą stanowić znaczącą pozycję w strukturze kosztów.
Aspekt ekologiczny stanowi kolejny istotny argument przemawiający za koleją. Emisja dwutlenku węgla w transporcie szynowym jest znacznie niższa niż w przypadku ciężarówek, co pomaga firmom realizować cele środowiskowe i politykę ESG. Według danych Międzynarodowej Agencji Energetycznej, transport kolejowy emituje średnio cztery razy mniej CO₂ na tonę przewożonego ładunku niż transport drogowy. Dla przedsiębiorstw zobowiązanych do raportowania śladu węglowego ta różnica może być decydująca przy wyborze środka transportu.
Transport kolejowy pozwala również ominąć problemy związane z korkami drogowymi i ograniczeniami ruchu, szczególnie na głównych korytarzach transportowych i w ruchu międzynarodowym. Przepisy dotyczące czasu pracy kierowców, zakazy ruchu w weekendy oraz ograniczenia w ruchu nocnym nie dotyczą transportu kolejowego, co zapewnia większą przewidywalność czasów dostaw.
Ograniczenia systemu kolejowego
Mimo licznych zalet, transport kolejowy wiąże się z pewnymi ograniczeniami, które mogą decydować o jego nieprzydatności w konkretnych przypadkach. Podstawowym problemem jest mniejsza elastyczność wynikająca z konieczności dostępu do terminali kolejowych. Firmy muszą dostosować swoje łańcuchy dostaw do lokalizacji infrastruktury kolejowej, co nie zawsze jest możliwe lub ekonomicznie uzasadnione. W Polsce istnieje około 150 terminali kolejowych obsługujących transport kombinowany, co w porównaniu z tysiącami punktów dostępnych dla transportu drogowego ogranicza możliwości wyboru tras.
Na krótkich odcinkach transport drogowy zachowuje przewagę pod względem czasu dostawy. Konieczność przeładunków między różnymi środkami transportu generuje dodatkowe koszty i wydłuża czas realizacji zamówienia. Pojedynczy przeładunek może wydłużyć całkowity czas transportu o 6-12 godzin, co przy dostawach na dystansie poniżej 200 kilometrów eliminuje potencjalne korzyści czasowe kolei.
Ograniczona dostępność infrastruktury kolejowej w wielu regionach oraz przeciążenie istniejących terminali stanowią kolejne bariery rozwoju tego segmentu transportu. Szczególnie problematyczne są połączenia kolejowe z regionami peryferyjnymi oraz obsługa małych i średnich przedsiębiorstw, które nie generują wystarczających wolumenów ładunków do ekonomicznego wykorzystania transportu kolejowego.
Dodatkowymi wyzwaniami są kwestie techniczne związane z różnymi szerokościami torów w Europie oraz procedury celne i graniczne, które w transporcie kolejowym mogą być bardziej skomplikowane niż w przypadku przewozów drogowych. Transport przez granice państwowe wymaga często zmiany lokomotyw lub całych składów, co generuje dodatkowe opóźnienia i koszty.
Optymalne zastosowania kolei
Transport kolejowy najlepiej sprawdza się w określonych warunkach i dla konkretnych rodzajów ładunków. Trasy międzynarodowe oraz połączenia między dużymi aglomeracjami stanowią naturalne obszary zastosowania kolei. Korytarze transportowe łączące główne centra gospodarcze Europy, takie jak połączenia między Hamburgiem a Mediolan czy Rotterdam z Genową, oferują regularne połączenia kolejowe z konkurencyjnymi czasami przejazdu.
Przewozy ładunków masowych, takich jak kruszywa, paliwa czy zboża, oraz transport kontenerowy wykorzystują w pełni zalety kolejowego systemu transportowego. Szczególnie efektywny jest transport węgla, rud metali, produktów chemicznych oraz materiałów budowlanych, gdzie duże wolumeny i mniejsze wymagania dotyczące szybkości dostawy sprzyjają wykorzystaniu kolei. W segmencie kontenerowym kolej konkuruje skutecznie z transportem drogowym, oferując regularne połączenia między terminalami morskimi a centrami dystrybucyjnymi w głębi lądu.
Szczególnie perspektywiczne okazuje się łączenie transportu kolejowego z drogowym w ramach systemu intermodalnego. Główny odcinek trasy obsługuje kolej, zapewniając korzyści ekonomiczne i ekologiczne, natomiast ciężarówki realizują dostawy na ostatnim etapie, gwarantując elastyczność i dostępność punktu docelowego. System ten sprawdza się najlepiej w przypadku regularnych dostaw dla stałych klientów, gdzie można zaplanować optymalne trasy i zagwarantować odpowiednie wolumeny ładunków.
Rozwój e-commerce i potrzeba szybkich dostaw farmaceutyków, elektroniki oraz innych towarów o wysokiej wartości stwarza nowe możliwości dla transportu kolejowego. Ekspresowe pociągi towarowe mogą konkurować z transportem drogowym pod względem czasu, oferując jednocześnie lepsze parametry ekologiczne i często niższe koszty przy odpowiednich wolumenach.
Przyszłość transportu mieszanego
Transport intermodalny łączy zalety obu systemów, minimalizując ich wady. Przedsiębiorstwa mogą obniżyć koszty operacyjne, zredukować ślad węglowy i przyczynić się do odciążenia ruchu drogowego. Rozwój tej formy transportu wymaga jednak znaczących inwestycji w terminale przeładunkowe i systemy informatyczne koordynujące różne środki transportu. Nowoczesne terminale intermodalne wyposażone w automatyczne systemy przeładunkowe mogą skrócić czas operacji do 15-20 minut, co znacząco poprawia konkurencyjność całego łańcucha transportowego.
Kluczowe znaczenie ma digitalizacja procesów logistycznych. Systemy śledzenia przesyłek w czasie rzeczywistym, automatyczna wymiana danych między różnymi przewoźnikami oraz integracja platform rezerwacyjnych umożliwiają sprawne zarządzanie transportem intermodalnym. Blockchain i sztuczna inteligencja mogą dodatkowo optymalizować wybór tras i środków transportu w zależności od aktualnych warunków rynkowych.
Polityka transportowa Unii Europejskiej wyraźnie wspiera rozwój transportu kolejowego i intermodalnego. Program „Zielony Ład” przewiduje zwiększenie udziału kolei w transporcie towarowym z obecnych 18 do 30 procent do 2030 roku. Inwestycje w infrastrukturę kolejową w ramach programu CEF (Connecting Europe Facility) oraz wsparcie finansowe dla projektów intermodalnych tworzą korzystne warunki dla rozwoju tego segmentu.
Wyzwaniem pozostaje jednak wypracowanie efektywnych modeli biznesowych dla małych i średnich przedsiębiorstw. Konsolidacja ładunków, rozwój hub-ów logistycznych oraz współpraca między firmami logistycznymi może umożliwić wykorzystanie transportu kolejowego również przez mniejszych graczy rynkowych.
Bariery rozwoju
Mimo rosnącego zainteresowania transportem kolejowym, sektor ten napotyka szereg barier strukturalnych. Infrastruktura kolejowa w wielu krajach europejskich wymaga modernizacji i rozbudowy. Ograniczenia prędkości, przestarzałe systemy sygnalizacyjne oraz niewystarczająca przepustowość linii kolejowych wpływają na konkurencyjność tego środka transportu.
Problem stanowią również różnice w systemach technicznych między krajami. Różne napięcia w sieciach trakcyjnych, systemy sygnalizacyjne oraz procedury bezpieczeństwa komplikują międzynarodowy transport kolejowy. Projekty harmonizacji technskiej, takie jak ERTMS (European Rail Traffic Management System), są realizowane powoli i wymagają znaczących nakładów finansowych.
Koszty dostępu do infrastruktury kolejowej stanowią dodatkowy element wpływający na konkurencyjność kolei. Opłaty za dostęp do torów, często zróżnicowane między krajami, mogą eliminować korzyści kosztowe transportu kolejowego, szczególnie w przewozach międzynarodowych.
Kolej stanowi realną alternatywę dla transportu drogowego, szczególnie w przewozach długodystansowych i masowych. Krótkie odcinki, ładunki drobnicowe oraz pilne dostawy pozostają domeną transportu drogowego. Najbardziej efektywne rozwiązania powstają przez integrację obu form przewozu w ramach kompleksowych systemów intermodalnych, które wykorzystują mocne strony każdego ze środków transportu. Sukces tej transformacji zależy od inwestycji w infrastrukturę, digitalizacji procesów oraz wypracowania efektywnych modeli współpracy między różnymi uczestnikami rynku transportowego.
dsa
